مریم سالور هنرمندی چندتوان است. او که هم سفالگر است و هم مجسمه‌ساز و هم نقاش، بی‌آنکه این سه را با هم درآمیزد، به آنها کالبد می‌بخشد. اما پیوند این سه رشته ناگسسته نیست. برعکس او با نوآوری در تکنیک سفالگری به رنگهای بدیعی دست مییابد. در مجسمه‌سازی فرمهای لطیفی را که حاصل نیروهای متضاد و مکمل هستند به نمایش می‌گذارد و در نقاشی از زمختی‌های طبیعت بی‌جان برای آفریدن آنچه خود رؤیای چهارگوش می‌نامد تقلید می‌کند تا ما شاهد دگردیسی چندگانه‌ی خاک باشیم. خاکی که گاه‌ به‌ گاه به رنگ فیروزه‌ای کاشی در می‌آید تا جلوه‌ای از پهنه‌های آبی آسمان ایران باشد، گاه قالب زن-پرنده‌ی اثیری به خود می‌گیرد، گاه سطح زبر تخته‌هایی را پیدا می‌کند که نگاه هنرمند چون رؤیایی حک شده بر آنها تمرکز می‌یابد تا از سرشت کوه‌های بلندی که بر آبادی‌های کوچک فلات ایران اشراف دارد پرده بر می‌گیرد. او با هنر سفالگری در فرانسه و در آکادمی ساوینی آشنا می‌شود و از بدو کارآموزی اندوه نهفته‌ی دوری از دیار را آشکار می‌کند. تمامی تصاویر بدوی کودکی‌اش، قله‌های سپید کوه‌های بلند، نجوای شرشره‌هایی که به حوضچه‌های زلال سرازیر می‌شوند، گنبدهای آبی رنگی که با لاجورد آسمان به رقابت برمی‌خیزند جملگی بینش باطنی او را از هنر بارور کرده اند. به همین خاطر است که مادام دو ساوینی روزی به او می‌گوید: مریم، شما هر کاری که بکنید، باز همان دختر سرزمین گنبدهای کبود هستید. در مجسمه‌ها، این گرایش به رسیدن نمونه‌ی کامل به نحوی فراگیر متجلی می‌گردد. فرم غالب، یکی شدن نیروهای متضاد، ماهیت دوگانه‌ی فرشته شیطان و یا ذوالجنسین است. به عنوان مثال می‌توان به مجسمه‌ی شب و روز اشاره داشت که دو اندام بلند و کشیده و از خود بی‌خود همانند درختی دو سر در هم می‌آمیزند، چون دو شاخه‌ی در هم پیچیده و بر رسته از تن های مشترک سر بر می‌آورند و شوق و شیدایی خود را از نیروی ثقل زمین رها میکند تا در خاکستر ستاره‌ها غوطه‌ور گردد، گویی هنرمند خواسته باشد با کیمیای نگاهش ماده را اعتلا بخشد. همه‌ی تندیسک‌ها صورتی مثلثی شکل دارند، چنانکه گویی با تقابل این سه زاویه، مثلث خود عامل پویایی بی‌قرار نفس خلاقیت باشد. از همین است که حضور فراگیر عنصر متمرد، یا شیطان که به نوعی چون نیرویی جادویی هاله‌ای برگرد اثر می‌آفریند. زیرا شیطان، فرشته‌ی هبوط کرده و لعن شده نیست، بلکه قوه‌ی جاذبه‌ی عشق است. او از فرط عشق از جایگاه ممتاز خود به زیر افتاده است، این افراط او، فردیت تمنای سرکش او، عصیان او در برابر تسلیم به هر حکم بی قید و شرط است که موجب شکست و لعن او شده است. اوست قوه‌ی محرک های که جهان را به تحرک وا میدارد و ستارگان سرد کهکشان را گرمی می‌بخشد. در نظر مریم سالور نقش شیطان و فرشته قابل جابجایی است. مثلاً هیات آن فرشته شیطان که بال‌های دندانه‌دار و نامکمل چون زایده‌ای از بدنش روییده است، همانند طرحی مناسب برای ملبس کردن ماهیت دوگانه حلول‌های آنی است. گذر از مجسمه سازی به نقاشی بدون تناقض و شکاف انجام می گیرد، زیرا حتی نقاشی ها، نقاشی- مجسمه ای هستند که گاه چون تک سنگ های بزرگ عهد عتیق راه را بر ما می بندد و در عین حال دعوتمان می کنند تا به فراسو برویم. در نقاشی ها هم چون مجسمه ها با همان جهش سرگیجه آور به فرازها، همان نیاز به فضای رقیق شده در ارتفاعات مواجه هستیم. مریم سالور همان گونه که در سفال نوآوری می کند، در نقاشی هم از ترکیب پاپیه ماشه (خمیر کاغذ) و خاک اره و رنگدانه ها آمیزه های بدیع و غیر معمول خلق می کند. آمیزه هایی که سطح ضخیم بوم ها را زبر و زمخت و پرپیچ و خم می‌سازد و روی این جهان خاکی شیار می اندازد. گویی با رؤیای حک شده‌ی رسوبات زمین شناختی رو به رو شده باشیم، یا آنکه هنرمند با تمرکز خیال به سرچشمه ی نیروهای زیرزمینی پیش از انفجار کثیرالشکل حیات بازگشته باشد که عرصه ی طبیعی تکامل را متغیر و غنی ساخت. در پایان اضافه می‌کنم که در آثار این هنرمند مبتکر می‌توان لایه‌های گوناگون زمین‌شناسی را در حافظه‌ی زمین مطالعه کرد، لایه‌هایی که افسانه‌ی حکومت خاکی را طبقه به طبقه بر کتیبه‌ای باز گو می‌کند و اعتلای آن را در قالب شکننده آن زن-پرنده شاهد می‌شویم که در مقابلمان چون پیکره‌ای پر رمز و راز و ناشناخته ایستاده و هم نوا با شاعر(بودلر) می‌گوید: ” ای میرندگان، من زیبا هستم. مانند یک رؤیای سنگی”

داریوش شایگان

فیلسوف

١٣٧٩